در مطالعه‌ای در انگلستان که در آن ۲۰۰ هزار نفر از افراد واکسینه‌شده موردبررسی قرار گرفتند، مشخص شد تقریباً بدن تمام این افراد دو هفته پس از دریافت دز دوم واکسن آنتی‌بادی تولید کرده است.
درضمن علی‌رغم نگرانی‌های ابتدایی در مورد اثربخشی کم واکسن‌های کنونی کرونا در برابر گونه جدید دلتا مشخص شد که دو واکسن آسترازنکا و فایزر بیونتک میزان بستری در بیمارستان به دلیل ابتلا به این گونه از کووید ۱۹ را تا ۹۲ تا ۹۶ درصد کاهش می‌دهند.
با اثبات حفظ سلامت شرکت‌کنندگان این بررسی پس از واکسینه‌شدن، با اطمینان می‌توان گفت خطر عوارض جانبی شدید واکسن در مقایسه با خطر ابتلا به ویروس به دلیل عدم تزریق واکسن بسیار ناچیز است؛ اما متأسفانه با وجود اثبات بی‌خطر بودن واکسن کرونا و عواقب بد عدم تزریق واکسن، هنوز تعداد قابل‌توجهی از جمعیت جهان حاضر به دریافت واکسن نیستند.
طبق اطلاعات ذکرشده در گزارشی که به‌تازگی از سوی صندوق بین‌المللی پول که به‌تازگی منتشر شده است، میزان افرادی که در برابر تزریق واکسن مقاومت می‌کنند، در انگلستان ۱۰ تا ۲۰ درصد، در ژاپن ۵۰ درصد و در فرانسه ۶۰ درصد است. این رفتار مردم به‌نوعی نتیجه جنگ فرهنگی در شبکه‌های اجتماعی است و بسیاری از مفسرین در رسانه‌های آنلاین معتقدند افرادی که در مورد واکسینه‌شدن تردید دارند، یا احمق هستند یا خودخواه.
اما بسیاری از روانشناسان متخصص در حوزه تصمیم‌گیری پزشکی معتقدند چنین تصمیماتی از سوی برخی از مردم نتیجه بسیاری از عوامل پیچیده‌ای است که باید با دقت و حساسیت بالایی موردبررسی قرار گیرند. بدون تردید برای تقویت ایمنی جمعی در برابر کرونا درصد قابل‌توجهی از جمعیت جهان ازجمله این افراد باید واکسینه شوند. در این مطلب قصد داریم ببینیم چرا برخی از مردم واکسن زدن خودداری می‌کنند.
مدل ۵Cs، مدلی موثر برای فهم دلایل عدم تمایل برخی از مردن برای واکسن‌زدن
محمد رضایی، عضو موسسه پژوهشی سلامت جمعیت (Population Health Research Institute)، سنت جورج، دانشگاه لندن، که در مورد عوامل روانی و اجتماعی مختلف تأثیرگذار روی تصمیم مردم برای واکسن زدن یا نزدن، تألیفاتی داشته، اذعان کرده است بسیاری از افراد دوست دارند از دیگران متمایز باشند و جلب‌توجه کنند و در تمام رسانه‌های آنلاین و آنلاین کاملا حق به جانب از عقاید خود دفاع می‌کنند؛ البته افرادی که تنها برای جلب‌توجه واکسن نمی‌زنند، تنها تعداد بسیار کمی از افرادی را که تمایلی به واکسن نزدن دارند، تشکیل می‌دهند.
ترس بسیاری از افراد مردد در مورد واکسینه‌شدن نباید با استدلال‌های عجیب مرتبط با نظریه‌های ضد واکسن، اشتباه گرفته شود. بسیاری از افرادی که در برابر واکسن زدن مقاومت می‌کنند، نه دارای گرایش سیاسی هستند و نه برای این کار خود دلیل علمی دارند؛ آن‌ها تنها هنوز تصمیم قطعی خود را نگرفته‌اند.
البته طرز فکر بسیاری از افرادی که مخالف واکسن زدن هستند، در حال تغییر است؛ اما آقای رضایی معتقد است به دلیل شیوع بسیار سریع گونه جدید کرونا، تأخیر در واکسن هم می‌تواند خطرناک و تهدیدی برای سلامت عموم مردم باشد؛ درصورتی‌که هنوز گونه‌های قدیمی ویروس در کشورهای مختلف در حال گسترش بود، تأخیر در واکسن زدن چندان مشکل‌آفرین نبود، اما قابلیت انتقال سریع گونه دلتای ویروس کرونا، واکسیناسیون سریع و اضطراری مردم با بیشترین سرعت ممکن را بیش از پیش ضروری کرده است.
خوشبختانه دانشمندان تردید در مورد واکسن زدن را مدت‌ها قبل از مشاهده ویروس کرونا ویروس سندرم حاد تنفسی ۲ (Sars-Cov-2) در ووهان چین در دسامبر سال ۲۰۱۹، آغاز کرده‌اند و در مطالعات خود مدل‌هایی را ایجاد کردند که با بهره‌مندی از آن‌ها تلاش می‌کنند، تفاوت‌های میان رفتارهای مردم در رابطه با سلامتشان را بفهمند.
یکی از این مدل‌هایی که پژوهشگران مدعی هستند می‌تواند برای فهم دلیل عدم تمایل مردم به واکسن زدن، مؤثر واقع شود. مدلی موسوم به مدل ۵Cs است که دربردارنده عوامل روانی زیر است:
- اعتماد (Confidence): اعتماد به ایمن و کارآمد بودن واکسن؛ مراکز ارائه‌دهنده خدمات مرتبط با سلامت ارائه‌دهنده واکسن‌ها هستند و سیاست‌گذاران واکسیناسیون را اجرایی می‌کنند.
- بی‌تفاوتی (Complacency): توجه یا عدم توجه مردم به این موضوع که درصورت واکسن نزدن، ابتلا به خود ویروس می‌تواند تهدیدی برای سلامتی آن‌ها و بسیار خطرناک‌‌تر از عوارض جانبی واکسن باشد.
- حسابگری (Calculation): تلاش اشخاص برای جستجوی اطلاعات زیاد و معتبر برای مقایسه بیشتر بودن مزایا و معایب واکسن
- محدودیت (راحتی دسترسی به واکسن) (Constraints یا convenience): میزان راحتی در دسترس بودن واکسن برای شخص موردنظر
- مسئولیت‌پذیری جمعی (Collective responsibility): تمایل هریک از افراد جامعه برای مصون کردن خود در برابر ابتلا به ویروس از طریق واکسیناسیون
سال ۲۰۱۸ روانشناسی به نام کورنیلیا بچ (Cornelia Betsch) از دانشگاه ارفورت آلمان و همکارانش در مطالعه‌ای از شرکت‌کنندگان خواستند میزان هر یک عوامل سنجش‌شده مدل ۵Cs در رابطه با واکسیناسیون کرونا را رده‌بندی کنند (مثلاً میزان اعتماد خود در مورد واکسیناسیون را با استفاده از گزینه‌هایی مثل کم، زیاد، متوسط یا گزینه‌های مشابه بیان کنند) و سپس نتایج این نظرسنجی را با نتایج نظرسنجی مشابهی در مورد واکسیناسیون سایر بیماری‌ها مثل واکسیناسیون آنفولانزا یا ویروس پاپیلوم انسانی یا HPV (ویروسی از طریق رابطه جنسی و تماس پوست با پوست منتقل می‌شود) مقایسه کردند. بچ و همکارانش پس از انجام این بررسی و مقایسه نتایج آن با بررسی‌های مشابه دریافتند که مدل ۵Cs می‌تواند برای دستیابی به پاسخ بسیاری از سؤالات و رفع ابهامات در رابطه با تصور مردم در مورد واکسیناسیون نقش مؤثری ایفا کند.
در ضمن بهره‌مندی از این روش نسبت به سایر روش‌های بالقوه مشابه برای پیش‌بینی تصمیم مردم در مورد این موضوع، نتیجه بهتری دارد؛ به عنون مثال پرسشنامه‌ها که بیشتر با هدف تمرکز بر مطلع شدن از میزان اعتماد مردم به واکسیناسیون تهیه می‌شوند و در هنگام تهیه و تدوین آن‌ها، سایر عوامل مذکور در نظر گرفته نمی‌شود، به‌اندازه مدل ۵Cs کارآمد نیستند. علاوه بر این موارد، عوامل بازدارنده دیگری برای منصرف شدن مردم از واکسن زدن نیز وجود دارد. نتایج مطالعه‌ای در دانشگاه آکسفورد نشان می‌دهد که ۱۰ درصد از افراد به خاطر ترس از آمپول، واکسن نمی‌زنند. اما با بهره‌مندی از مدل ۵Cs می‌توان به اصلی‌ترین و متفاوت‌ترین دلایل خودداری مردم از واکسن زدن پی برد.