ضریب جینی که در سال ۹۸ با کاهش نسبت به سال ۹۷ به عدد ۰٫۳۹۹۲ رسیده بود، در سال ۹۹ بار دیگر از مرز ۰٫۴ عبور کرد. بر این اساس وضغیت توزیع درآمد در سال ۹۹ نسبت به سال ۹۸ در وضعیت نامطلوب تری قرار دارد. همچنین سهم بیست درصد ثروتمند ترین از درآمد کل در سال ۹۹ بالغ بر ۴۷ درصد به ثبت رسیده است و این در حالیست که سهم بیست درصد فقیر ترین از درآمد کل تنها ۵٫۸۳ درصد برآورد شده است. به بیان ساده تر ۲۰ درصد جامعه ایران به تنهایی نزدیک به نیمی از درامد کل را در اختیار دارد. بررسی ها نشان می دهد دهک دهم(ثروتمند) در سال ۹۹ حدود ۱۴ برابر بیشتر از دهک اول(فقیر ترین) درآمد داشته اند.
ضریب جینی
یکی از مهم ترین شاخص ها برای سنجش وضعیت توزیع درامد در یک جامعه ضریب جینی است. ضریب جینی عددی بین صفر و یک است، ضریب یک به معنی نابرابری مطلق و ضریب صفر به معنی برابری مطلق درامدی است. بنابر این هراندازه که این ضریب به صفر نزدیک تر باشد وضعیت توزیع درآمد در آن جامعه مطلوب تر است. ضریب جینی در واقعیت برای کشور ها در محدوده بین ۰٫۲ و ۰٫۷ قرار دارد.
در تحلیل ضریب جینی کارشناسان تاکید دارند وقتی روند رو به بهبود است که سهم کم درآمد ها بالاتر رود در غیر این صورت بهبود ضریب جینی لزوما به معنی بهتر شدن وضعیت فقرا نیست زیرا امکان دارد وضعیت افراد پردرآمد نسبت به وضعیت افراد کم درآمد بیشتر بدتر شده باشد. یعنی میل کردن این ضریب به سمت صفر می تواند به دلیل بهبود وضعیت کم درامد نباشد بلکه به دلیل بدتر شدن وضعیت پردرآمدها باشد. همچنین به این علت که ضریب جینی از یک محاسبه هندسی به دست می آید، امکان دارد در نحوه توزیع درامد بین دهک ها تغییری ایجاد شود اما اثری بر عدد ضریب دیده نشود.
افزایش ضریب جینی در سال ۹۹
ضریب جینی از ۰٫۳۹۹۲ در سال ۹۸ به ۰٫۴۰۰۶ در سال ۹۹ افزایش یافته است. با وجود اینکه ضریب جینی در سال ۹۹ نسبت به سال قبلی خود افزایش داشته است اما هنوز به سطح سال ۹۷ نرسیده است، به بیان دیگر بیشترین مقدار ضریب جینی به ثبت رسیده در دهه ۹۰ به سال ۹۷ تعلق دارد. به غیر از کاهش جزئی ضریب جینی در سال ۹۸ به طور کلی می توان گفت که ضریب جینی در سال های دهه ۹۰ صعودی بوده و در حال سال نسبت به سال قبلی خود افزایش را تجربه کرده است.
کاهش نابرابری در ۹۸؛ بنیادی یا ظاهری
ضریب جینی در سال ۹۷ از ۰٫۴۰۹۳ به ۰٫۳۹۹۲ در سال ۹۸ کاهش یافت. حال با توجه به روند افزایشی که ضریب جینی در دهه ۹۰ داشت، به چه علت نابرابری درآمدی به یکباره در سال ۹۸ کاهش یافت؟
هرگونه اعطای یارانه مستقیم به صورت نقدی باعث کاهش نابرابری درامدی می شود. به طوری که یارانه نقدی داده شده به اقشار فقیر جامعه می توان باعث افزایش چشمگیر در درآمد خانوار شود. فرض کنید یک حانواده ماهیانه یک میلیون تومان درآمد داشته باشد و دولت تصمیم می گیرد ماهیانه ۱۰۰ هزار تومان به این خانواده یارانه نقدی اعطا کند. این عمل باعث افزایش ۱۰ درصدی درآمد این خانواده فقیر خواهد شد در حالی که اگر همین مبلغ به خانواده ای که ماهیانه ۱۰ میلیون تومان درآمد دارد داده شود، تنها یک درصد باعث افزایش درآمد این خانواده می شود. بنابراین یارانه نقدی حتی به میزان اندک می توان درامد خانوار فقیر و دهک های پایینی را (به طورنسبی )به میزان قابل توجهی افزایش دهد که این امر باعث کاهش ضریب جینی خواهد شد.
این دقیقا همان اتفاقی است که در سال ۹۸ رخ داد. از آبان ماه سال ۹۸ مبلغی تحت عنوان یارانه معیشتی به علت اصلاح یارانه های انرژی به دهک های کم درآمد داده شد که موجب گشت ضریب جینی در این سال کاهش جزئی نسبت به سال ۹۷ تجربه کند.
ضریب جینی در مناطق شهری ایران
ضریب جینی در سال ۹۹ برای مناطق شهری ۰٫۳۸۳۵ برآورد شده است. بررسی ها نشان می دهد ضریب جینی در مناطق شهری در سال ۹۹ نسبت به سال ۹۸ تغییر محسوسی نکرده است به بیان ساده وضعیت توزیع درآمد در مناطق شهری کشور در سال های ۹۹ و ۹۸ تقریبا برابر بوده است. اما این نکته حائز اهمیت است که ضریب جینی در سال ۹۷ از سال های ۹۸ و ۹۹ در مناطق شهری، به طور محسوسی بالاتر بوده است. کمترین ضریب جینی به ثبت رسیده در مناطق شهری به شهر های استان اردبیل و بیشترین به شهر های استان سیستان و بلوچستان تعلق دارد.
افزایش نابرابری در روستاها
ضریب جینی در سال ۹۹ برای مناطق روستایی کشور ۰٫۳۵۹۰ به ثبت رسیده است. بر خلاف مناطق شهری، افزایش ضریب جینی در سال ۹۹ نسبت به سال ۹۸ به اندازه ای است که بتوان گفت نابرابری درآمدی در سال ۹۹ نسبت به سال ۹۸ در مناطق روستایی کشور افزایش یافته است. ضریب جینی در روستا های کشور در سال ۹۹ تقریبا در سطح ضریب جینی سال ۹۷ قرار گرفته است.در میان مناطق روستایی کشور به ترتیب کمترین و بیشترین ضریب جینی به ثبت رسیده در سال ۹۹، به خوزستان و چهارمحال و بختیاری تعلق دارد.
سهم ۱۰ درصد فقر و ۱۰ درصد ثروتمند
یکی از شاخص ها برای سنجش وضعیت توزیع درآمد در جامعه، نسبت درآمد ۱۰ درصد ثروتمندترین( دهک دهم) به درآمد ۱۰ درصد کم درآمدترین(دهک اول) است. این شاخص در سال ۹۹ حدود ۱۳٫۹۶ برآورد شده است، به بیان ساده تر در سال ۹۹ درآمدی که ده درصد ثروتمند جامعه کسب کرده اند، نزدیک به ۱۴ برابر درآمدی بوده است که ده درصد فقیر جامعه به دست آورده است. به مانند ضریب جینی در این شاخص نیز شاهد افزایش نابرابری درآمدی در سال ۹۹ نسبت به سال ۹۸ بوده ایم. بالاترین عدد به ثبت رسیده در این شاخص نیز در سال ۹۷ با ۱۴٫۴ رخ داده است. بررسی ها نشان می دهد سهم ده درصد پر درآمد ترین به ده درصد کم درآمد ترین از درآمد کل همواره در دهه ۹۰ صعودی بوده و وضعیت توزیع درآمد نابرابر تر شده است.
در مناطق شهری کشور سهم ده درصد پر درآمد ترین ۱۲ برابر سهم ده درصد کم درآمد ترین برآورد شده است، این در حالیست که در سال گذشته این شاخص در محدوده ۱۱٫۸ برابر قرار داشت. این شاخص در برای مناطق روستایی کشور نیز از ۱۰ در سال ۹۸ به ۱۰٫۵ در سال ۹۹ افزایش یافته است. به طور کلی در مناطق شهری و روستایی نیز به مانند کل کشور، سهم درآمدی دهک دهم به دهک اول افزایش یافته که بیانگر افزایش نابرابری است.
