به گزارش CNN فارسي ، ۲۸ ژوئن سالروز حمله شیمیایی دولت صدام حسین رئیس جمهور اسبق عراق به سردشت در سال ۱۹۸۶ است. این حمله با شهادت ۱۱۰ و مجروحیت ۸۰۰۰ غیرنظامی اگرچه بزرگترین جنایت در حوزه کاربرد تسلیحات شیمیایی بود ولی مردم ایران در حقیقت قربانی ۳۵۰۰ مورد کاربرد تسلیحات شیمیایی در طول هشت سال جنگ بودند که منجر به شهادت و مجروحیت مادام العمر بیش از پنجاه هزار نفر شد. با گذشت بیش از سه دهه همچنان مجروحان و دولت ایران با دردهای غیر قابل درمان و رنج آور و همچنین هزینه های آن دست و پنجه نرم می کند. رژیم سابق عراق اگرچه به عنوان آمر و عامل این جنایت مسئولیت مستقیمی دارد ولی نکته ای در اینجا مطرح است مسئولیت همکاری و فروش کشورهایی است که در این جنایت به شکل غیرمستقیم دخالت داشتند که در حقوق از آن به عنوان مسولیت اشتقاقی یاد می شود.
مجموعه مواد ۲۰۰۱ و ۲۰۱۱ کمیسیون حقوق بین الملل در زمینۀ مسئوولیت بین المللی دولت ها و سازمان های بین المللی، سخن از مسئولیت در ارتباط با عمل دیگری به میان آورده اند که از آن به مسئولیت اشتقاقی یاد می شود. بر اساس این مواد دولتی که در ارتکاب عمل متخلفانه بین المللی توسط دولت دیگر به او کمک یا مساعدت می کند در صورت وجود شرایط زیر مسئولیت بین المللی دارد: الف) آن دولت با آگاهی از شرایط عمل متخلفانه بین المللی به این کار اقدام کند؛ ب) عمل مزبور اگر توسط خود آن دولت هم ارتکاب می یافت عمل متخلفانه محسوب می شد. ممکن است دولتی ادعا کند که آگاهی از این تخلف نداشته و یا نقش اساس نداشته است که کمیسیون حقوق بین الملل آستانه بالایی را برای این اثرگذاری در نظر نگرفته است. چنانچه درشرح و تفسیر صورت گرفته از ماده پیش گفته اظهار می دارد همین که کمک یا مساعدت در انجام عمل متخلفانه بین المللی نقش عمده داشته باشد کافی است و نیازی نیست که حتما ً دارای نقش اساسی در ارتکاب آن عمل باشد. فروش مواد شیمیایی مختص تسلیحات شیمیایی آن هم در حجم بالا به کشور دارا و بکاربرنده تسلیحات شیمیایی مصداق آگاهی و نقش اساسی یا حداقل نقش عمده است.
۸۶ شرکت آلمانی تحت مجوزهای تولید و صادرات دولت این کشور بر اساس اسناد مختلف نزدیک به ۱۰۲۷ تن مواد مختلف شیمیایی که نزدیک به ۵۲٪ است، تسلیحات شیمیایی به دولت سابق عراق صادر کرده اند. برای نمونه یک نشریه آلمانی با نام «اشترن» در فوریه ۱۹۸۷ گزارشی از تسلیحات شیمیایی عراق و کارخانه صنایع شیمیایی این کشور در ۱۲۰ کیلومتری شمال بغداد، منتشر کرد. کارخانه‌ای به وسعت ۲۵ کیلومترمربع که در آن دو ردیف سیم خاردار بلند نصب شده و به وسیله موشک‌های زمین به هوا محافظت می‌شد. دولت عراق در کارخانه مزبور، «گاز خردل»، «تابون» و «سارین» جهت استفاده در جنگ علیه ایران، تولید می‌کرد. نکته قابل تامل آنکه مواد اولیه و تجهیزات این کارخانه با هزینه تقریبی یک میلیارد مارک از شرکت‌های آلمانی و مشخصا شرکتی با نام «پیلوت پلانت» تهیه شده بود. در گزارش نشریه آلمانی «اشترن» به این نکته نیز اشاره شده بود که در طول جنگ میان ایران و عراقّ شرکتی در هامبورگ واقع در شمال آلمان، برای تولید گاز خردل، ماشین‌آلات به بغداد صادر می‌کرد.
دولت آلمان بر اساس مسئولیت اشتقاقی مجموعه مواد ۲۰۰۱ و ۲۰۱۱ کمیسیون حقوق بین الملل می بایست مطابق تسهیم مسئولیت بین‌المللی دولت‌ها ناشی از عمل دولت دیگر پاسخگوی اقدامات خود باشد. این امر می بایست از طرق قانونی و مجاری حقوق بین الملل پیگیری شود ولی موضوعی که در این میان مطرح است بحث پذیرش اخلاقی و عذرخواهی رسمی است که تاکنون به صورت رسمی و قابل قبولی صورت نگرفته است. این امر یکی از ابتدایی ترین اصول حقوق بشر است که دولت آلمان از آن فرار کرده است.
در این راستا از دولت آلمان که در حال حاضر برای دوره ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۲ عضو شورای حقوق بشر سازمان ملل است و به همراه با شرکای اروپایی خود، حقوق بشر را اساس سیاست خارجی خود قرار داده است، انتظار می رود که همانگونه که وقایع مشابه همچون هولوکاست را سالیانه مبنایی برای عذرخواهی قرار داده، در ۲۸ ژوئن نیز به صورت نمادین از مردم ایران عذرخواهی رسمی کند و مراسمی در این جهت برگزار کند. بدون شک این عذرخواهی رسمی نمی‌تواند چیزی از درد و رنج و حتی خاطره مردم ایران کم کند اما به شکل حداقلی اینگونه اقدامات و عرفها سبب توجه بیشتر کشورها به مسئولیت خود در قبال مسئولیت حقوق بشری خواهد شد. به این امید که دیگر شاهد اقدامات این چنینی که جنایت علیه بشریت است نباشیم و در جهانی همراه با صلح و بهروزی بشری زندگی کنیم.
