فلسطین در آرزوی دیرین کشور و دولت ‏مستقل

شاید بیش از هر غرفه دیگری، در اینجا تلاش بر این شده که آنچه در اینجاست، محدود به دیدن و شنیدن نباشد و حس‌های لامسه و بویایی نیز به کار بیایند. در یکی از اتاق‌های نمایشگاه، امکان لمس چند جسم مهم فلسطینی را داریم:‌ کلید یکی از خانه‌های قدیمی که نماد آوارگان فلسطینی است که در جریان جنگ سال ۱۹۴۸ خانه‌ و کاشانه خود را از دست دادند، اما بسیاری هنوز کلیدهای خود را حفظ کرده‌اند؛ نمونه‌ای از نمک معروف دریاچه بحر میت، کم‌ارتفاع‌ترین نقطه جهان که بین اسرائیل، فلسطین، و اردن مشترک است، و تکه‌ای آلومینیومی از قبه صخره. در اتاقی دیگر، با فشار دادن دکمه‌ای، امکان استشمام بوهای مختلف سرزمین فلسطین را داریم: از گل‌های گوناگون تا بوی مشهور درخت‌های زیتون. در اتاق دیگری، دور سفره‌ای می‌نشینیم که نماد سفره فلسطینی است، و با دیدن نمایش فیلم و عکس غذاهای مشهور فلسطینی مثل «مقلوبه» بی‌نظیر به هوس می‌افتید؛ هوسی که در آخر نمایشگاه می‌تواند با خریدن اطعمه و اشربه فلسطینی که از رستوران معروف «ممانیش مناره» در دوبی به پاویون آورده شده است، برآورده شود.

اما این پاویون اگر یادآور هویت ملی قدرتمند فلسطینی‌ها است، در عین حال یادآور چشم اسفندیار این هویت نیز است: این واقعیت که هویت معاصر فلسطینی هرگز نتوانسته است رابطه خود را با مهم‌ترین همسایه‌اش برقرار یا حتی تنظیم کند: همان ملتی که رابطه‌ای دیرین با آن سرزمین دارد و در چند دهه اخیر، پس از وقفه‌ای هزار و اندی ساله، دوباره بخش مهمی از جمعیت آن ‌را تشکیل می‌دهد- ملت یهودیانِ اسرائیلی.

«منشور ملی فلسطین» تا سال‌ها اصلا منکر هرگونه حق موجودیت میلیون‌ها یهودی ساکن اسرائیل بود و می‌گفت اکثریت عظیم‌ آن‌ها حق زندگی در آنجا ندارند. در دهه ۱۹۹۰ که ساف تحت رهبری یاسر عرفات «راه‌حل دو دولتی» را پذیرفت و با دولت اسرائيل رابطه برقرار کرد، این وضع به‌ظاهر عوض شد، اما خواست «حذف اسرائيل» هرگز به طور کامل از میان نرفت و هویت فلسطینی جدیدی که صراحتا جایگاهی برای دولت اسرائيل و شهروندان یهودی اسرائیل قائل شود، به وجود نیامد.

نتیجه آن ‌که در جای جای پاویون نه‌فقط شهرهای کرانه غربی و غزه که شهرهای مهم قلب اسرائيل نیز به عنوان شهرهایی فلسطینی نمایش داده می‌شود. در کنار عکس‌های جنین و نابلس و بیت لحم، عکس‌های عکا و حیفا را نیز می‌بینیم، بدون ‌این ‌که اشاره‌ای به اکثریت عظیم جمعیت یهودی آن‌ها شود. البته در فروشگاه انتهای نمایشگاه، چنان ‌که انتظار می‌رود، نقشه‌های کامل سرزمینی فروخته می‌شود که در واقع مرزهای «فلسطین زیر قیومیت بریتانیا» است (چون در امپراتوری عثمانی که واحدی به نام فلسطین وجود نداشت و مرزهای آنچه بعدها «فلسطین» شد، با سوریه و لبنان معلوم نبود)؛‌ جای تعجب نیست که دم در غرفه به هر زبانی به فلسطین خوشامدگویی شده به‌جز زبان عبری.

نتیجه آن‌ که در پی دیدن پاویون احساسی دوگانه داریم: هم احساسی خوب از دیدن جلوه‌های فرهنگ فلسطینی به همراه این آرزو که این مردم بتوانند بالاخره روزی به خواست دیرین خود که تشکیل کشور و دولت مستقل است برسند؛ و هم حس تلخ دور بودن این آرمان و این واقعیت که هویت ملی فلسطینی هنوز با واقعیت سال ۲۰۲۲ کنار نیامده است و هنوز با نوعی انکار اسرائیل همراه است.

در آخر پاویون، همان جایی که یک طرف صلیب و تسبیح و حنظله می‌فروشند و یک طرف زعتر و چای فلسطینی، تصویر یک مرد فلسطینی به چشم می‌خورد: محمود درویش، ‌شاعر بزرگی که رویکردش و افکارش را کمتر از جایگاه نمادینش می‌شناسند. درویش به‌حق شاعر ملی فلسطینی‌ها شناخته می‌شود و تصویرش نیز به همان علت آنجا است. اما در ضمن باید به خاطر داشت که او سال‌ها شهروند اسرائیل و کنشگر حزب کمونیست اسرائيل بود و هم او بود که گفت: «ما هم دولت اسرائيل را به رسمیت می‌شناسیم و هم حق تعیین سرنوشت مردم فلسطین را. نقطه شروع ما همیشه این است: این سرزمین به هر دو ملت تعلق دارد و هر دو حقی برابر به موجودیت آن دارند.» گفته‌ای که بعید است مجریان طراحی پاویون هنگام برپایی آن مد نظر گرفته باشند.